قمر در عقرب

قمر در عقرب
مفهوم برج، قوابت، خمسه متحیره پایه گفتار منجمان و استخراجات آن‏ها روی بروج دوازده گانه و حلول هر یک از سیارات و آفتاب و ماه در این بروج است. در نتیجه ابتدا مفهوم آن‏ها را معیّن می کنیم.
علمای هیئت و نجوم در گذشته، عالَم نجومی یا جهان هستی را به کره‏ای تشبیه میکردند که مرکزش زمین و محیطش لایتناهی بود و تمام آن چه را در آسمان دیده می شود، داخل این کره دانسته و هر یک را به نام و نشانی می شناختند.
آن‏ها محیط این کره بی پایان را مانند محیط دایره به 360 درجه تقسیم کرده و همان طور که سال را دوازده قسمت می نمودند، محیط کره را نیز به دوازده قسمت مساوی (هر قسمت معادل سی درجه) تقسیم نموده و هر یک از آن‏ها را یک "برج" می نامیدند. نام این برج‏ها از اوّل اعتدال بهاری، به ترتیب عبارتند از:
حمل (پره)، ثور (گاو)، جوزا (دوپیکر)، سرطان (خرچنگ)، اسد (شیر)، سنبله (گندم)، میزان (ترازو)، عقرب (کژدم)، قوس (کمان)، جدی (بزغاله)، دلو (سطل) وحوت (ماهی). به عبارت واضح‏تر یکدسته از ستارگانی را که در حدود سی درجه اوّل واقعند و در آسمان به شکل بره دیده می شوند، حمل نامیدند. دسته دوم را که در سی درجه دوم واقع بودند، ثورنام نهادند. همین طور تا آخر.
این تقسیم بندی از آن جهت صورت گرفته بود که جا و مکان اجرام آسمانی را بتوانند به دقت معیّن نمایند، مثلاً می گویند دب اکبر در برج اسد است و صورت جبار در برج جوزا. به همین ترتیب جای سیار کواکب را تعیین می کردند. واضح است که مکان ستارگان در آسمان تغییرناپذیر و ثابت است. به همین دلیل آن‏ها را ثوابت می نامیدند.
"خمسه متحیره" اجرامی آسمانی هستند که در حال حرکتند و هر بار در یکی از بروج واقع می گردند. اجرام فراوانند که در نجوم قدیم پنج تای آن‏ها جائز اهمیت بسیار بودند: عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل.
هر یک از این سیارات به مرور زمان مقابل یکی از دوازده برج واقع شده، از آن گذشته و وارد دیگی می گردد. هم چنین از آن جا که سرعت این سیارات و مدت دوران آن‏ها با هم فرق دارد، ممکن است گاهی دو یا چند تای آن‏ها در یک درجه از یک برج واقع شوند که این حالت را مقارنه می گویند.(1)
منجمان از وقوع هر یک از این سیارات در یکی از برج‏ها یا مقارنه آن‏ها، برداشت هایی دارند و مطابق قواعد حدس هایی می زنند که بعضی به افسانه و خرافه شباهت دارد و بعضی حقیقت دارد. یکی از این حوادث قرار گرفتن قمر در عقرب است که آن را بدشگون می دانند و بسیاری از کارها را در آن انجام نمی‏دهند، مثل عقد ازدواج، مسافرت، تجارت و خرید کالا و... را که طی احادیث و روایات از بسیاری از آن‏ها منع شده است.
چنان که در شکل پیوست ملاحظه می شود، دوازده برج فلکی در کنار هم قرار گرفته و هر یک از خمسه متحیره به علاوه قمر به طور فرضی در آن نشان داده شده‏اند.
جدی10 قوس 9
دلو 11 عقرب 82
حوت 12 میزان 71 6
حمل 1 3 5 سنبله 64
ثور 2 اسد 5
جوزا 3 سرطان 4
عطارد: 1
زهره: 2
مریخ: 3
زحل: 4
مشتری: 5
ماه: 6
حرکت سیارات موافق عقربه‏ های ساعت فرض شده، نقطه ‏های داخل دایره نماد ستارگان آسمان است. در شکل دو سیاره زهره و عطارد در حال مقارنه در برج دلو واقع شده‏ اند. مریخ به محازات حمل، زحل به محازات سرطان، مشتری به محازات سنبله وقمر در عقرب واقع شده است. از آن جا که مدار ماه به دور زمین، مداری تقریباً دایره است، میزان قرار داشتن ماه در هر یک از برج ‏ها برابر است با مدت زمانی که ماه با سرعت خود کما 30 درجه را در دایره‏ای به شعاع فاصله ماه تا زمین می پیماید که آن را در مکانیک از رابطه: y=r sinwt به دست می آورند. y محیط کمان 30 درجه، r شعاع دایره (ارتفاع ماه از زمین).
اُمگا(w) سرعت زاویه‏ای ماه و t زمان گردش است. با توجه به این که مقدار کمان از رابطه محیط دایره به دست می آید (2Rr = محیط دایره)، (Rr6 = محیط کمان) و سرعت ماه و ارتفاع آن از زمین معلوم است، محاسبه مقدار t کار ساده‏ای است.(2) هم چنین با دانستناین که زمان گردش ماه به دور زمین اغلب سی روز است، با تقسیم آن بر دوازده، به عدد 2/5 می رسیم؛ یعنی میزان وقوع ماه در برج عقرب در هر ماه حدود 2/5 روز یعنی شصت ساعت است، ولی از آن‏جا که زمان گردش ماه به دور زمین دچار کاستی می گردد و یکسان نیست، برای هر ماه باید جداگانه به حساب زمان وقوع قمر در عقرب پرداخت که می توانید در بسیاری از تقویم‏ها آن را بیابید.
پی نوشت‏ها:
1. برگرفته از دو کتاب اصول هیئت و نجوم و تنجیم؛ حقایق و اوهام، اثر سرتیپ سید باقر هیدی.
2. برای اطلاعات بیشتر می توانید به کتب مکانیک، بخش حرکت دورانی و سرعت زاویه‏ای مراجعه کنید، از جمله فیزیک هالیدی. همین مبحث.