دجال و سفیانی

دجال و سفیانی
آیا دجال و سفیانی اشخاص مشخصی هستند و یا فقط یک شخصیت؟
پاسخ:
دجال از ریشه «دجل» به معنای دروغگو است و این که آیا دجّال شخصی واحد با آن ویژگی های خاص می باشد یا یک شخصیت و یک تفکّر و جریان الحادی است، در این مورد احتمالات مختلف و متعدد وجود دارد:(1)
الف) دجّال نام شخص معیّنی نیست بلکه هر کسی که با ادعای پوچ و بی اساس و مکر و حیله گری سعی در فریب و گمراه کردن مردم داشته باشد دجّال است، و از احادیث نیز این نکته قابل استفاده است. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: «لا تقوم الساعة حتی یخرج المهدی من ولدی و لا یخرج المهدی حتی یخرج ستوّن کذّاباً ....»(2) قیامت برپا نمی شود تا وقتی که مهدی از فرزندانم ظهور کند و مهدی قیام نمی کند تا وقتی که شصت دروغگو خروج کند.
ب) دجال کنایه از کفر جهانی و فرهنگ پر زرق و برق مادی است که بر همه جهان سیطره دارد. کشورهای مستکبری که از لحاظ مادی، صنعتی و تکنولوژی قوی هستند و مسلمانان را خصوصاً در آخر الزمان و در آستانه ظهور امام زمان ـ علیه السلام ـ به نوعی می فریبند و مرعوب خویش می سازند و «در حیله گری و عوام فریبی، سر آمد حقّه بازان است و در دروغگویی و شعارهای دروغین بر تمام دجّال ها برتری دارد، و با وعده ها و شعارهای پوچ، آزادی و دمکراسی و آسایش و مساوات و عدالت اجتماعی، گروهی را فریفته و اغفال نموده و گمراه می سازد»(3) تا آن جا که مسلمانان خود را در برابر آن ها خود باخته تلقی می کنند، کشورهای مستکبر به ویژه استکبار جهانی با سیطره صنعتی و پیشرفت خود همه جای عالم سر می کشد و سعی در فریب مردم و سلطه بر آنان دارند.
ج) بر اساس آن چه از ظاهر اخبار و روایات استفاده می شود دجال فردی است که در آخر الزمان و پیش از قیام امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ خروج می کند و انسان غیر عادی است و با انجام کارهای شگفت انگیز جمع زیادی از مردم را می فریبد و سرانجام در منطقه شام به هلاکت می رسد در روایتی از رسول اکرم(ص) نقل شده که فرمود: «پیش از خروج دجال بیش از هفتاد دجّال خروج خواهد کرد».(4)
با توجه به روایات می توان گفت که دجال ها متعدد و متنوع است و دجال واقعی همان است که در روایت از آن شخص معیّن قصد شده است و دجّال های دیگر که افراد شیاد و حیله گروقدرت های استعماری هستند که در پدیده های اجتماعی با ظاهر شدن، سعی در فریب مردم دارند.
اما سفیانی، بر اساس روایات وارده نام این فرد پلید که رهبری جبهه باطل و مهدی ستیز را به عهده دارد، عثمان بن عنبسة بن ابی سفیان است و ظاهر روایات نشان می دهد که به مدت هشت یا نُه ماه بر نواحی پنجگانه: دمشق، حمص، اردن، حلب و قنسرین حکومت خواهد کرد و خون های زیادی را خواهد ریخت تا این که سرانجام در منطقه فلسطین شرقی به دست سپاهیان مولانا الحجة ـ سلام الله علیه ـ اسیر و در کنار دریاچه (طبریّه) به قتل می رسد. بر اساس تصریح روایات، خروج سفیانی از وعده های حتمی خداوند است. از امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: امر قائم از سوی خداوند حتمی است و امر سفیانی نیز از جانب خداوند قطعی می باشد و قائم ظهور نمی کند مگر پس از مرگ سفیانی.(5)
در برخی از کتب، از جمله کتاب «غیبت کبری»، علامه سید محمد صدر، این احتمال مطرح گردیده است «که ممکن است سفیانی و دجّال یک نفر باشد، خصوصاً با توجه به ضعف و اضطراب روایاتی که شامل اوصاف و ویژگی هایی برای آن دو می باشند و لذا با نادیده گرفتن خیلی از اوصافی که در روایات مربوط به این دو می باشد، می توان گفت که قدر متیقن این است که دجال و سفیانی عنوانی است برای یک فرد منحرف و مفسد که در آخرالزمان ظهور می کند.
از شواهدی که مؤید این احتمال می باشد این است که در روایات عامه و اهل سنت معمولاً تعبیر دجال شده است و از سفیانی اثری در کتب و مصادر اهل سنت به چشم نمی خورد. اما در کتب و مصادر امامیه و شیعی تعبیر به سفیانی شده است. بنابراین امکان دارد که دو تعبیر در منابع دو گروه حکایت از فرد و شخص واحدی باشد که اصحاب و پیروان هر مذهب از زاویه خاص مذهبی شان به آن نظر داشته باشند.(6)
اما این احتمال یک احتمال صحیح و قابل قبول نیست نه از جهت اعتماد و استدلال به ظاهر کلمات و عباراتی که در روایات وجود دارد و نه از راه اعتماد به اشارات و مفاهیم کنایی که در روایات درباره این دو وارد شده است، چه آن که: اولاً از حیث قواعد ادبی و اصولی حاکم بر آن، دو اسم دلالت بر دو مسمی دارد اگر چه بعضی اوصاف آن بر ما مجهول باشند و اگر دجال و سفیانی یک نفر بودند از آن دو باید به تعبیر واحد یاد می شد.
و ثانیاً در روایات اوصاف و ویژگی هایی برای هر کدام بیان شده که نادیده گرفتن این ویژگی ها به خاطر دقت در اسناد و دلالت روایات و احتمال تضعیف و خدشه بعضی از آنها، کار دشوار و چه بسا نوعی تحکّم و زورگویی به حساب می آید. مثلاً از باب نمونه: در روایات، دجال دارای عمر طولانی است بر خلاف سفیانی، دجال بن صاید نامیده شده و سفیانی، عثمان بن عنبسه، سفیانی از اولاد ابی سفیان است بر خلاف دجال، دجال ادعای ربوبیت و خدایی می کند بر خلاف سفیانی که به عنوان یک فتنه گر مسلمان که به نفاق مذهبی دامن می زند، دجال همه جا را تصرّف می کند به جز مکّه و مدینه و ظاهراً حرکتش و دامنه تصرفاتش فراتر از سفیانی می باشد، دجال اعور است ولی سفیانی دارای دو چشم سالم می باشد.(7)
بنابراین می توان گفت که سفیانی غیر از دجال است و بر اساس روایات از تبار ابوسفیان است و از کینه توزترین افراد نسبت به اهلبیت می باشد، با پرچم سرخ که نشانه خون آشامی اوست، قبل از ظهور امام زمان ـ علیه السلام ـ خروج می کند و جنبش او بسیار خشن و در سه مرحله انجام می گیرد. مرحله تثبیت که شش ماه طول می کشد، مرحله دوم جنبش سفیانی که هجوم به عراق و نیز حجازاست. و مرحله سوم جنبش او برخورد و دفاع در برابر تحرک سپاه حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ به جهت حفظ متصرفات خود از سرزمین شام و اسرائیل و قدس است. و خروج او از آغاز تا پایان در حدود 15 ماه می انجامد.(8)
پاورقی:
1. امینی، آیت الله ابراهیم، دادگستر جهان، ص 216.
2. بحار الانوار، ج 52، ص209.
3. امینی، آیت الله ابراهیم، دادگستر جهان، ص 218.
4. کنز العمال، ج 14، ص200.
5. بحار الانوار، ج 52، ص182.
6. صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الکبری، ص523ـ524.
7. همان، ص524ـ525.
8. کورانی، علی، عصر ظهور، ص120ـ121.