آیا آیه جانشینی صالحان بر روی زمین مربوط به خلافت خلفای راشدین است ، و ربطی به حکومت مصلح کل حضرت مهدی عج ندارد؟

آیا آیه جانشینی صالحان بر روی زمین مربوط به خلافت خلفای راشدین است ، و ربطی به حکومت مصلح کل حضرت مهدی عج ندارد؟
پرسش:
در آیة 55 / نور: ، «وعد الله الذین امنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنّهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم ...» طبق نظر مفسران در مورد خلافت خلفای راشدین است که در آن زمان ترس و وحشتی را که قبلاً مسلمانان از ناحیة دشمنان خارجی احساس می‌کردند و مجبور بودند همراه خود اسلحه حمل کنند فرو ریخت؛ و دین اسلام که ابتدا مخفی و محدود بود ظاهر و فراگیر شد و طبق ادعای عالمان شیعه علی الظاهر نباید ربطی به حکومت امام مصلح کل امام مهدی داشته باشد.
پاسخ:
علاوه بر برداشتی که پرسش‌گر محترم درباره آیه شریفه کرده است، مفسران دیدگاه‌های متفاوت دیگری نیز در این خصوص دارند.
بعضی مفسرین گفته‌اند: این آیه شریفه درباره اصحاب رسول خدا(ص) نازل شده، و خدا وعده‌ای را که به ایشان داده بود منجّز کرد زمین را در اختیار ایشان قرار داد، دین ایشان را تکمیل کرد، ترس ایشان را مبدل به امنیت کرد، و پس از درگذشت رسول خدا (ص) در ایام خلافت خلفای راشدین، اسلام را پیش برد، و عزت داد. پس آن ترسی که مسلمین از کفار و منافقین داشتند، از میان رفت. و مراد از استخلاف ایشان استخلاف خلفای چهارگانه پس از رسول خدا(ص)، ویا تنها خلفای سه گانه اول است.(الطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج 4، ص 272، برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به ترجمه تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه.)
بعضی دیگر گفته‌اند که : این آیه شامل عموم امت محمد(ص) می شود، و مراد از استخلاف امت وی و تمکین دین ایشان و تبدیل خوفشان به امنیت این است که زمین را به ایشان ارث داد، آن چنان که به امت های قبل از اسلام ارث داد. یا مراد از استخلاف، استخلاف خلفای پس از رسول خدا(ص) و تمکین اسلام و شکست دادن دشمنان دین می‌باشد، که خدای تعالی بعد از رحلت پیامبر(ص) وعده خود را وفا کرد، و اسلام و مسلمین را یاری نموده و شهرها و اقطار عالم برای آنان فتح شد. بعضی دیگر از مفسرین گفته‌اند: این آیه شریفه مربوط به مهدی موعود(ع) است، که اخبار متواتر از ظهورش خبر داده، و فرموده: زمین را پر ازعدل و داد می‌کند همان طور که پر از ظلم و جور شده‌ باشد، و مراد از «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» رسول خدا(ص) و ائمه اهلبیت او (علیهم‌السلام) است.(القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج 3، ص 46.)
امّا آنچه از سیاق آیه شریفه به نظر می‌رسد، این است که بدون شک آیه شریفه درباره بعضی از افراد امت است نه همه امت و نه اشخاص معینی از امت، و این افراد عبارتند از کسانی که مصداق« الذین آمنوا و عملوا الصالحات» بوده باشند، و آیه نص در این معنا است، و هیچ دلیلی نه در الفاظ آیه و نه از جهت عقل وجود ندارد که دلالت کند بر اینکه مقصود از «الذین» تنها صحابه رسول خدا(ص)، یا شخص خود رسول خدا(ص) یا تنها ائمه اهل بیت(علیهم السلام) باشند و نیز هیچ دلیلی نیست بر اینکه مراد از «الذین» عموم امت بوده باشد.
از این رو مراد از استخلاف آنان در زمین که نظیر استخلاف نیاکان و امت‌های پیشین باشد این است که اجتماعی صالح از آنان تشکیل شود، که زمین را ارث ببرند، آن طور که امت‌های گذشته که صاحبان قوت و شوکت بوده‌اند ارث بردند، و این استخلاف قائم به اجتماع صالح ایشان است، نه به افراد معینی از ایشان.
اما اینکه مراد از استخلاف، خلافت الهی به معنای ولایت و سلطنت الهی، نظیر سلطنت داوود و سلیمان و یوسف(علیهم‌السلام) بوده باشد، یا مراد برطرف شدن ترس مسلمانان صدر اسلام از کفار و مشرکین پس از خلافت خلفای راشدین باشد ادعای درستی نیست، و دلیلی بر آن وجود ندارد، چون لفظ آیه‌مطلق است، و هیچ قرینه ای بر اثبات آن نیست. علاوه بر این آیه شریفه در مقام امتنان است، و این چه منّتی است که خدا بر جامعه ای بگذارد و دشمن خارجی را بر آنان مسلط نکرده باشد، در حالی که داخل آن جامعه را فساد احاطه کرده باشد، و از هر سو بلاهای گوناگون آن جامعه را تهدید کند، و هیچ امنیتی بر جان و عرض و مال خود نداشته باشند و تنها قدرت حاکمه بر آن اجتماع حریت داشته، و طبقه ستمگر در رفاه و پیشرفت باشند؟
مراد از اینکه فرمود: «خدا را عبادت می‌کنند و چیزی را شریک او نمی گیرند»، همان معنایی است که لفظ به طور حقیقت بر آن دلالت می‌کند، و آن عبارت است از اینکه اخلاص در عبادت عمومیت پیدا کند و بنیان هر کرامتی غیر از کرامت تقوی منهدم گردد. نتیجه این شد که خدای سبحان به کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند، وعده می‌دهد که بزودی جامعه‌ای بر ایشان تکوین می‌کند که به تمام معنا صالح باشد، و از لکه ننگ کفر و نفاق و فسق پاک باشد، زمین را به ارث برده و در عقاید افراد آن و اعمالشان جز دین حق، چیزی حاکم نباشد، ایمن زندگی کنند، ترسی از دشمن داخلی یا خارجی نداشته باشند، از کید نیرنگ بازان و ظلم ستمگران و زور گویی زورگویان آزاد باشند.
و این جامعه طیب و طاهر با صفاتی که از فضیلت و قداست در خود دارد هرگز تاکنون در دنیا پدید نیامده و دنیا از روزی که پیامبر(ص) مبعوث به رسالت گشته تاکنون، چنین جامعه‌ای به خود ندیده است. ناگزیر اگر مصداقی پیدا کند، در روزگار امام مهدی( ع) خواهد بود. چون اخبار متواتری که از رسول خدا(ص) و ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) در ویژگی‌های آن جناب وارد شده(در این روایات مصداق کامل این وعده در زمان ظهور ولی عصر(عج) دانسته شده است. (ر.ک: بحارالانوار، ج 51، ص 58 و ص 54)) از تشکیل چنین جامعه ای خبر می دهد. پس حق مطلب این است که آیه شریفه جز با اجتماعی که به وسیله ظهور حضرت مهدی(عج) تشکیل می‌شود قابل انطباق با هیچ اجتماع دیگری نیست.