وارثان زمین

اگر مراد از آیاتی که وارثین زمین را مومنین معرفی می کند (همانند آیات وارث شدن بنی اسرائیل بعد از فرعون) دیگر ربطی به ظهور موعود ندارد و این مژده با حاکمیت مومنین بر حجاز محقق شده است ؟

محمودرضا قاسمی
پرسش:
اگر مراد از آیاتی که وارثین زمین را مومنین معرفی می کند (همانند آیات وارث شدن بنی اسرائیل بعد از فرعون) دیگر ربطی به ظهور موعود ندارد و این مژده با حاکمیت مومنین بر حجاز محقق شده است ؟
پاسخ:
درباره به ارث رسیدن زمین به بندگان صالح، چند مطلب قابل ذکر است:
  1. خداوند در دو سوره موضوع به ارث رسیدن زمین به صالحان و حکومت آنان را به پیامبر(ص) خبر می‏دهد:  و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادیالصالحون    و به راستی در زبور، پس از تورات نوشته‏ایم که زمین را بندگان شایسته من به ارث می‏برند (انبیاء، آیه105).
  در سوره دیگر می‏فرماید:  وعدالله الذین امنوا منکم و عملوالصالحات لیستخلفنهم فی الارض    خداوند به کسانی از شما که ایمانآورده‏اند و کارهای شایسته کرده‏اند، وعده داده است که آنان را در این سرزمین جانشین گرداند(نور، آیه 55)
  از این دو آیه، می‏توان دو نکته را استفاده کرد: یکی این که این وراثت اطلاق و عمومیت دارد؛ یعنی، هم شامل وراثت دنیایی می‏باشد و هم شامل وراثت اخروی؛ چرا که خداوند می‏فرماید:  و گویند سپاس خداوندی را که وعدهخود را در حق ما راست گردانید و به ما سرزمین [بهشت] را به میراث داد که از بهشت هر جا که خواهیم سکنا گزینیم (زمر، آیه 74) و درسوره دیگر می‏فرماید:  اینانند که میراث برند که فردوس را به ارث می‏برند و در آن جاودانه‏اند(مؤمنون، آیه 10 و 11)
  نکته دیگر آن که این وراثت ـعلاوه بر این که، یک وعده حتمی الهی است یک قانون آفرینش و قاعده تکوینی هم محسوب می‏شود؛ زیرا تمام حکومت‏های ظالمان، بر خلاف نوامیس آفرینش و قوانین جهان خلقت بوده و طبق تحلیل‏های فلسفی و نظری، ابطال آنها قطعیاست. پس حکومت در آینده، از آن مؤمنان صالح خواهد بود.
  2. خداوند در چندین سوره، موضوع به ارث رسیدن سرزمین را به بنی‏اسرائیل گوشزد فرموده است؛ از آن جمله می‏فرماید:  و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق‏الارض و مغاربها التیبارکنا فیها    و آن قوم را که مستضعف بودند، وارث مشرق‏ها و مغرب‏های سرزمین ساختیم که به آن برکت بخشیده بودیم(اعراف، آیه 137)
  در آیه دیگر نیز می‏فرماید: ] موسی] گفت: چه بسا پروردگارتان دشمنتان را نابود کند و شما را در این سرزمین جانشین گرداند(همان، آیه129).
  هم چنین ضمن بیان سرگذشت بنی‏اسرائیل، می‏فرماید:  می‏خواهیم بر کسانی که در روی زمین به زبونی کشیده شده‏اند، منت نهیم [و نعمت دهیم] و ایشان را پیشواگردانیم و ایشان را وارث گردانیم (قصص، آیه 5)
  3. واژه «ارض» گرچه به مجموع کره زمین گفته می‏شود و سراسر جهان را شامل می‏گردد؛ اما وقتی قرینه خاصی در کار باشد، آن معنای عموم را از دست می‏دهد و معنای خاصی از آن اراده می‏شود. چنان که «ارض» به کار رفته در داستان بنی‏اسرائیل، خصوص سرزمین شام وفلسطین است. مؤید و دلیل بر این معنا، جمله  التی بارکنا فیها  در آیه 137 سوره «اعراف» است؛ زیرا خداوند در قرآن، غیر از سرزمین مقدس (همان نواحی فلسطین) و غیر از کعبه، هیچ سرزمینی را به «برکت» یاد نکرده است.
  پس وعده‏ای که خداوند به پیامبر(ص) داده بود، سرجای خود محفوظ است؛ از این رو در هر زمان و در هر جا، بندگان صالح خدا قیام کنند، پیروز خواهند بود. آنچه در روایات درباره قیام حضرت مهدی(عج) آمده، بیان یک مصداق عالی و روشن از آیات است و هرگزعمومیت «مفهوم آیات» را محدود نمی‏سازد.
  در خاتمه خاطر نشان می‏شود که طبق تصریح قرآن پژوهان، تفسیر «المیزان» نوشته علامه طباطبایی، از تفاسیر عمیق، جامع و پرمحتوا محسوب می‏شود.
  برای مطالعه بیشتر ر.ک: ترجمه تفسیرالمیزان، ج 8، ص 325، و ج 14، ص 465، (نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی)